Գիտությանն անհրաժեշտ են ռազմավարական ներդրումներ
Հետպատերազմյան շրջանում մեր հասարակությունն արթնացավ և իր ուշադրությունը սևեռեց դեպի գիտությունը՝ որպես հույս մեր բանակի տեխնոլոգիական հետամնացությունը հաղթահարելու համար:
Հրապարակվում են բազմաթիվ հոդվածներ, հնչում են բազմաթիվ ելույթներ գիտության ֆինանսավորման ավելացման անհրաժեշտության, դրա նկատմամբ անբավարար ուշադրության, գիտատեխնիկական ներուժի զարգացման, ռազմական տեխնիկայի ժամանակակից տեսակների մշակման և այլնի մասին:
Ազգային ժողովում նույն թեմայի շուրջ վերջերս լսումներ եղան՝ նվիրված երկրի անվտանգության ապահովման գործում գիտության դերակատարմանը: Լսումների ժամանակ ելույթ ունեցան ինչպես պաշտոնատար անձնինք, այնպես էլ գիտական հանրությունը, տեխնոլոգիական համայնքի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, ովքեր խոսեցին ցավոտ կողմերի՝ սուղ ֆինանսավորման, գիտաշխատոնղերի տարիքային շեմի, երիտասարդների համար գիտությունն ընտրելու խթանների բացակայության, վերջին 30 տարվա ընթացքում իշխանությունների կողմից գիտության նկատմամբ մնացորդային սկզբունքի մասին, ինչը հանգեցրեց գիտության դեգրադացմանը և գիտական ներուժի կրճատմանը շուրջ 10 անգամ: Այս ամենը դառը ճշմարտություն է և իրականում համապատասխանում է երկրի և գիտության անմխիթար վիճակին:
Իսկ ի՞նչ անել հիմա
Իրավիճակը շտկելու համար մեզ օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ է ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը և նույնիսկ ապահովել օրենսդրական մակարդակով ֆինանսավորման պատշաճ մակարդակը։
Փաստեմ, որ ֆինանսավորման ավելացումը բացարձակապես անհրաժեշտ միջոց է, բայց` միանգամայն անբավարար:
Իհարկե, անհրաժեշտ է պատշաճ կերպով վճարել գիտաշխատողների աշխատանքի համար, բնականաբար՝ անհրաժեշտ է ստեղծել ֆինանսական խթաններ երիտասարդներին գիտական գործունեության մեջ ներգրավելու համար:
Այնուամենայնիվ, կան ավելի լուրջ խնդիրներ, որոնք պետք է լուծվեն՝ գիտությանը զարգացման ուղի վերադարձնելու համար:
Գիտությունը` որպես ներդրում ապագայի մեջ
Այս խնդիրներից ամենակարևորը գիտության նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխությունն է ինչպես իշխանությունների, այնպես էլ ամբողջ հասարակության կողմից: Գիտությանը պետք է վերաբերվել ինչպես ներդրումներին: Ներդրումներ ձեր երեխաների ապագայի, երկրի ապագայի մեջ: Փոխել այսօրվա՝ որպես սպառող վերաբերմունքը։ Գիտությունը այդպես չի աշխատում: Եթե ուզում եք արդյունք ստանալ, նախ պետք է ներդրումներ կատարեք:
Այո, գիտությունը պետք է բախվի մարտահրավերների, սակայն դրանք պետք է լինեն երկարաժամկետ և լավ մտածված խնդիրներ, որոնք համապատասխանում են երկրի ապագայի և ժամանակակից աշխարհում նրա տեղակայման մեր տեսլականին: Գիտությունը պետք է դառնա երկրի տեխնոլոգիական և տնտեսական զարգացման հիմնական շարժիչը, ու այն պահանջում է իր նկատմամբ պատշաճ վերաբերմունք:
Գիտությունը պետք է իր արժանի տեղը գրավի հասարակության կյանքում, պետք է առաջնորդի հասարակության կյանքի ռացիոնալ կազմակերպումը և ոչ թե լինի դրա կցորդը: Գիտնականը հասարակության կողմից հարգված անդամ է, օրինակ, ում պետք է հետևել, և նրա նկատմամբ պետք է արժանապատիվ վերաբերմունք ցուցաբերել, այլ ոչ թե ստիպել քայլել ձգված ձեռքով:
Պետք է սկսենք ինքներս մեզնից:
Երկրորդ խնդիրը արտաքին անառողջ միջավայրն է. ֆինանսատնտեսական հարաբերությունների համակարգը, որում գործում են գիտաշխատողները, նրանց խրախուսում է պատասխանատվություն չստանձնել և պասիվ լինել: Անհրաժեշտ է դադարեցնել գիտությանը և դրա մասնակիցներին նայել բացառապես ֆինանսական պրիզմայի միջով, որը մենք կիրառում ենք տասնամյակներ շարունակ: Համակարգն է պետք է փոխել այնպես, որ այն խրախուսի գործունեությունը, պահպանի ռիսկի նկատմամբ ախորժակը, հնարավորություն տա սխալներ թույլ տալ, քանի որ գիտության խնդիրն է նոր գիտելիքներ արտադրել, իսկ անհայտի հետ գործ ունենալիս հնարավոր չէ չսխալվել:
Այլ հարց է սա. եթե մենք ուզում ենք որակական առաջխաղացում ունենալ գիտության ոլորտում, մենք պետք է երկիր ներգրավենք տարբեր ոլորտների տասնյակ համաշխարհային մակարդակի գիտնականների, նրանց ապահովենք պատշաճ ֆինանսավորմամբ, համալսարաններում անհրաժեշտ լաբորատորիաներով և ամբիոններով: Բոլորը կկարողանան դասավանդել, համալրել խոստումնալից երիտասարդների գիտնական-հետևորդների խմբեր, իրականացնել գիտական հետազոտություններ, այդպիսով կրթելով և պատրաստելով գիտնականների նոր երիտասարդ սերունդ, որոնք ժամանակի ընթացքում կկարողանան սկսել անկախ գիտական գործունեություն:
Բարձրակարգ գիտնականներ ներգրավելուն զուգահեռ, մեզ անհրաժեշտ են մեծ, հավակնոտ և ոգեշնչող գաղափարներ գիտության ամենավերջին հատվածում, որի շուրջ անհրաժեշտ է ստեղծել գերժամանակակից հետազոտական կենտրոններ: Մեծ գաղափարների վրա աշխատելը կգրավի ոչ միայն տեղացի և սփյուռքի երիտասարդ գիտնականներին, այլ նաև՝ ողջ տարածաշրջանի: Ի վերջո, այն, ինչը գիտնականի համար ներքին շարժիչ է հանդիսանում, հսկայական բնածին հետաքրքրասիրությունն ու երազանքն է, երազանք՝ ներթափանցել անհայտի մեջ, նվաճել անհայտի սահմանները: Եվ սա ոգեշնչում է գիտնականին:
Մեծ գաղափարների շուրջ հետազոտության և զարգացման ժամանակակից կենտրոնները կկարողանան արագորեն ինտեգրվել ժամանակակից գիտության միջազգային ցանցին և ապահովել հայկական գիտական համայնքի և ամբողջ երկրի լայն համագործակցություն և ճանաչում:
Հիմնական ուշադրությունը գիտության և տեխնոլոգիայի առաջատար ոլորտներին:
Նման կենտրոններում տեղի ունեցող հետազոտությունները կխթանեն երկրում բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության զարգացումը և լուրջ հիմք կդառնան ռազմարդյունաբերության համար: Կառաջանա որակյալ մասնագետների պահանջարկ, կրթական համակարգն արդեն ստիպված կհարմարվի ի հայտ եկած պահանջներին, և այնտեղ նույնպես տեղի կունենան դրական փոփոխություններ:
Ժամանակակից գիտության և տեխնոլոգիայի ոլորտում կան առաջատար ուղղություններ, ինչպիսիք են տվյալագիտությունը (Data Science), արհեստական բանականությունը, նանոտեխնոլոգիաները, բիոտեխնոլոգիան, ռոբոտաշինությունը, քվանտային համակարգչային տեխնոլոգիաները, նյարդաբանությունը, տիեզերական տեխնոլոգիաները և շատ այլ ոլորտներ, որոնց հիման վրա ձևավորվում և առաջանում են մեր աչքի առաջ համաշխարհային տնտեսության նոր բազմամիլիարդանոց ճյուղեր, իսկ այդ ոլորտներում կան ավելի քան բավարար հավակնոտ գաղափարներ: Բացի այդ, այս առաջատար ոլորտներում երկրում գիտության զարգացումը հիանալի և եզակի հնարավորություն է ընձեռնում նոր զարգացող շուկաներում, ապագա գլոբալ տեխնոլոգիական լանդշաֆտում տնտեսական լավ դիրք գրավելու համար:
Հենց այստեղ է, որ պետք է ուղղվի ֆինանսավորումը: Ոչ գեղեցիկ շենքերի, ոչ ընթացիկ եկամուտները կուտակելու, այլ գիտության մեջ, մեծ գաղափարների, լաբորատորիաների և հետազոտական կենտրոնների ներդրումների վրա: Եվ այստեղ խոսքը ոչ միայն գիտությանը հատկացված ֆինանսավորման, այլ հենակետերի ռազմավարական փոփոխության, հետագայում պետական և մասնավոր ռազմավարական ներդրումների մասին է: Գիտության մեջ ներդրումը ռազմավարական ներդրում է երկրի տեխնոլոգիական և տնտեսական բարգավաճման համար:
Շատերին կթվա, որ վերոնշյալը բարդ է և դժվար է իրականացնել:
Եվս մեկ անգամ կրկնում եմ, որ անհրաժեշտ է ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը, բայց այս պարզ լուծումը բավարար չէ: Նախ և առաջ, մենք պետք է հասկանանք և գիտակցենք, որ չկան պարզ լուծումներ, և չպետք է ինքներս մեզ հաճույք պատճառենք այն հույսով, որ հանկարծ, մեկ պարզ որոշմամբ, մենք կուղղենք 30-ամյա դեգրադացիայի ընթացքը: Մենք ստիպված կլինենք ընդունել իրականությունը և բծախնդրորեն, քայլ առ քայլ իրականացնել չափազանց բարդ երկարաժամկետ ծրագիր՝ մաս առ մաս փազլը հավաքելու համար: Պատերազմից հետո մենք հայտնվեցինք արտակարգ պայմաններում և այժմ անհրաժեշտ է լրացուցիչ ջանքեր գործադրել ճգնաժամը հաղթահարելու և երկրում գիտությունն ու տեխնոլոգիան զարգացնելու ճանապարհին անցնելու համար:
Չնայած մեծ կասկած կա, որ նույնիսկ այսպիսի պարզ լուծումը կյանքի կկոչվի, կա նույնիսկ ավելի հեշտ միջոց՝ ոչինչ չանել և հույսը դնել հրաշքի վրա: